اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

🔹 تعریف ساده و عمومی

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی شدید و مزمن است که با نوسانات غیرعادی خلقی مشخص می‌شود. فرد مبتلا به این اختلال بین دو حالت متضاد روانی یعنی «شیدایی» (مانیا) و «افسردگی» نوسان دارد. در دوره شیدایی، فرد بسیار پرانرژی، پرحرف، بیش‌فعال، و گاهی دچار افکار بزرگ‌منشانه می‌شود، در حالی‌که در دوره افسردگی، بی‌انرژی، غمگین، و بی‌انگیزه است. این نوسانات شدید خلقی می‌توانند زندگی فرد را از نظر اجتماعی، شغلی، تحصیلی و خانوادگی به‌طور جدی مختل کنند.

🔹 ملاک‌های تشخیصی طبق DSM-5

طبق DSM-5، اختلال دوقطبی دو نوع اصلی دارد:
1. **دوقطبی نوع 1 شامل حداقل یک دوره کامل شیدایی که ممکن است با دوره افسردگی همراه یا بدون آن باشد.
2. **دوقطبی نوع 2 شامل حداقل یک دوره افسردگی اساسی و حداقل یک دوره هیپومانیا (شیدایی خفیف) بدون مانیا کامل.

🔸 معیارهای مانیا:
– خلق بالا، تحریک‌پذیر یا غیرعادی برای حداقل یک هفته
– حداقل سه مورد از علائم: عزت‌نفس بالا، کاهش نیاز به خواب، پرحرفی، پرش افکار، حواس‌پرتی، افزایش فعالیت هدفمند یا رفتارهای پرخطر

🔸 معیارهای افسردگی:
– خلق افسرده یا کاهش علاقه به فعالیت‌ها به مدت حداقل دو هفته
– همراه با علائمی مثل خستگی، اختلال خواب، احساس گناه، کاهش تمرکز، یا افکار خودکشی

🔹 علائم دوره شیدایی (مانیا یا هیپومانیا)

– انرژی بیش از حد
– کاهش نیاز به خواب (گاهی فقط 2-3 ساعت خواب)
– ولخرجی، تصمیم‌های مالی پرریسک
– رفتارهای جنسی پرخطر
– پرحرفی و پرش افکار
– احساس قدرت یا توانایی فوق‌العاده

🔹 علائم دوره افسردگی

– بی‌حوصلگی شدید و غمگینی مداوم
– از دست دادن علاقه به فعالیت‌ها
– تغییر در خواب و اشتها
– افکار مرگ یا خودکشی
– خستگی، کندی روانی و جسمانی
– احساس گناه یا بی‌ارزشی

🔹 علل و عوامل خطر

1. زمینه ژنتیکی (وجود اختلال در خانواده)
   2. اختلال در تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین
   3. رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زا
   4. مصرف مواد مخدر یا الکل
   5. اختلال در عملکرد ساختارهای مغزی (مثل آمیگدالا و کورتکس پیش‌پیشانی)

🔹 تأثیر بر زندگی روزمره

اختلال دوقطبی می‌تواند روابط، شغل، تحصیل و سلامت جسمی فرد را به شدت مختل کند. در دوره‌های شیدایی، فرد ممکن است تصمیمات پرریسک و ناپخته بگیرد و در دوره‌های افسردگی، از فعالیت‌های عادی زندگی بازبماند. همچنین خطر خودکشی در این بیماران بالاست.

🔹 توصیه‌هایی برای اطرافیان

– درباره اختلال دوقطبی اطلاعات کسب کنید
– فرد را به پیگیری درمان تشویق کنید
– از سرزنش کردن او بپرهیزید
– در صورت مشاهده علائم خطر، حتماً با روان‌پزشک تماس بگیرید
– مراقب مصرف دارو و نظم در زندگی فرد باشید

🔹 جمع‌بندی

اختلال دوقطبی با وجود پیچیدگی، با دارو و روان‌درمانی قابل کنترل است. تشخیص به‌موقع و حمایت محیطی نقش مهمی در پیشگیری از عود دوره‌ها و بهبود کیفیت زندگی فرد دارند. در صورت مشاهده علائم، مراجعه به روان‌پزشک اولین قدم حیاتی است.