اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
🔹 تعریف ساده و عمومی
اختلال شخصیت وسواسی-جبری نوعی اختلال شخصیتی است که با کمال‌گرایی افراطی، نیاز به نظم و ترتیب شدید، و کنترل بیش‌ازحد امور مشخص می‌شود.
افراد مبتلا اغلب چنان بر جزئیات، قوانین، و برنامه‌ها متمرکز هستند که انعطاف‌پذیری‌شان کاهش یافته و عملکردشان در کار و روابط مختل می‌شود.
برخلاف اختلال وسواسی-جبری (OCD)، افکار و رفتارهای فرد مبتلا به OCPD معمولاً از نظر او منطقی و درست هستند، هرچند ممکن است برای دیگران مشکل‌ساز باشند.
🔹 ملاک‌های تشخیصی طبق DSM-5
برای تشخیص OCPD باید الگوی فراگیر نظم‌گرایی و کمال‌گرایی که از اوایل بزرگسالی شروع شده و در زمینه‌های مختلف دیده شود، وجود داشته باشد. حداقل چهار مورد از موارد زیر لازم است:
- مشغولیت ذهنی با جزئیات، قوانین، فهرست‌ها، نظم یا برنامه‌ها
- کمال‌گرایی که مانع تکمیل کارها می‌شود
- وقف افراطی برای کار و بهره‌وری، به قیمت تفریح و روابط
- انعطاف‌ناپذیری در مسائل اخلاقی، ارزشی یا اصولی
- ناتوانی در دور انداختن اشیای بی‌ارزش حتی بدون ارزش عاطفی
- بی‌میلی به واگذاری کار به دیگران مگر اینکه دقیقاً روش او را بپذیرند
- خساست در خرج کردن برای خود و دیگران
- سرسختی و انعطاف‌ناپذیری کلی
🔹 علائم شایع
- نظم و ترتیب افراطی در محیط کار و خانه
- اصرار بر اجرای دقیق قوانین یا روش‌های خاص
- عدم تحمل اشتباه یا نقص در کار
- اولویت دادن به کار بر تفریح و روابط شخصی
- وسواس در مدیریت زمان و منابع
- سخت‌گیری و انتقاد از خود و دیگران
🔹 علل و عوامل خطر
- ژنتیک: وجود سابقه خانوادگی ویژگی‌های شخصیتی مشابه
- محیط خانوادگی: رشد در خانواده‌های سخت‌گیر یا کنترل‌گر
- عوامل روان‌شناختی: نیاز به کنترل برای کاهش اضطراب
- سبک دلبستگی: والدین بیش‌انتظار یا منتقد
🔹 تأثیر بر زندگی روزمره
OCPD می‌تواند باعث مشکلات جدی در روابط و محیط کار شود. افراد مبتلا ممکن است به دلیل انعطاف‌ناپذیری، با همکاران یا اعضای خانواده دچار تعارض شوند. کمال‌گرایی افراطی نیز باعث تعویق کارها و کاهش بهره‌وری واقعی می‌شود.
🔹 روش‌های درمانی مؤثر
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): شناسایی و اصلاح افکار غیرمنعطف و کمال‌گرایانه
- طرحواره‌درمانی: کار بر روی باورهای ریشه‌ای ناسالم
- گروه‌درمانی: یادگیری تعاملات سالم‌تر
- دارودرمانی: استفاده از داروهای ضدافسردگی (مثل SSRIها) در صورت وجود اضطراب یا افسردگی همراه
- آموزش مهارت‌های مدیریت زمان و کاهش استرس
🔹 توصیه‌هایی برای اطرافیان
- تغییر را به صورت تدریجی پیشنهاد کنید، نه ناگهانی
- رفتارهای انعطاف‌پذیر را با تشویق تقویت کنید
- از بحث مستقیم بر سر روش‌ها پرهیز کنید و به جای آن، راهکارهای جایگزین آرام معرفی کنید
- به فرد کمک کنید بین کار و زندگی تعادل ایجاد کند
🔹 جمع‌بندی
اختلال شخصیت وسواسی-جبری اگرچه می‌تواند فرد را در برخی زمینه‌ها دقیق و مسئولیت‌پذیر نشان دهد، اما افراط در این ویژگی‌ها به مشکلات جدی در روابط و عملکرد می‌انجامد.
با روان‌درمانی و تمرین انعطاف‌پذیری، افراد مبتلا می‌توانند یاد بگیرند که بدون از دست دادن حس مسئولیت، زندگی متعادل‌تر و رضایت‌بخش‌تری داشته باشند.