اختلال پانیک (حملات وحشت‌زدگی)
اختلال پانیک (حملات وحشت‌زدگی)
🔹 تعریف ساده و عمومی
اختلال پانیک (Panic Disorder) یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که با حملات ناگهانی و شدید ترس یا اضطراب همراه است. این حملات که به آن‌ها «پانیک اتک» گفته می‌شود، بدون هشدار قبلی و در شرایطی که ظاهراً تهدیدی واقعی وجود ندارد، اتفاق می‌افتند. فرد ممکن است در حین حمله احساس کند در حال مرگ، سکته، یا دیوانه شدن است، و نشانه‌هایی مانند تنگی نفس، لرزش، تپش قلب، سرگیجه و احساس بی‌قراری شدید تجربه کند.
در این اختلال، فرد علاوه بر خود حملات، از تکرار دوباره آن‌ها می‌ترسد؛ این ترس مداوم از وقوع حمله، اضطراب پیش‌بینی‌کننده (anticipatory anxiety) نام دارد و می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند.
🔹 ملاک‌های تشخیصی بر اساس DSM-5
طبق معیارهای DSM-5 برای تشخیص اختلال پانیک، شرایط زیر باید برقرار باشد:
- حملات پانیک مکرر و غیرمنتظره که به‌طور ناگهانی و بدون عامل محرک آشکار رخ می‌دهند.
- پس از حداقل یکی از حملات، فرد به مدت یک ماه یا بیشتر دچار یک یا هر دو مورد زیر باشد:
- نگرانی مداوم درباره بروز مجدد حمله یا پیامدهای آن (مثلاً از دست دادن کنترل، حمله قلبی، مرگ)
- تغییر رفتار به‌منظور اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است حمله را تحریک کند
- علائم قابل توضیح توسط مواد مخدر، دارو، بیماری جسمی یا سایر اختلالات روانی دیگر نباشد.
🔹 علائم حمله پانیک
یک حمله پانیک معمولاً به‌طور ناگهانی شروع شده و ظرف ۱۰ دقیقه به اوج می‌رسد. حداقل چهار مورد از علائم زیر باید همزمان رخ دهند:
- تپش قلب یا ضربان سریع
- تعریق شدید
- لرزش یا رعشه
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- احساس خفگی در گلو
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- تهوع یا ناراحتی شکمی
- سرگیجه، عدم تعادل یا بی‌حسی
- احساس غیرواقعی بودن یا جدا شدن از بدن (دی‌پرسونالیزیشن)
- ترس از دست دادن کنترل، دیوانه شدن یا مرگ قریب‌الوقوع
- احساس گرما یا سرما
🔹 علل و عوامل مؤثر
دلایل دقیق اختلال پانیک هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر در بروز آن نقش دارند:
- ژنتیک: وجود سابقه خانوادگی اختلالات اضطرابی یا خلقی.
- عدم تعادل شیمیایی مغز: در سیستم‌هایی مانند سروتونین، نوراپی‌نفرین و GABA.
- حساسیت بدنی بالا: برخی افراد به علائم فیزیولوژیکی مثل افزایش ضربان قلب بسیار حساس هستند.
- تجربیات استرس‌زا: مانند طلاق، مرگ نزدیکان، یا حوادث ناگهانی.
- سبک‌های شناختی منفی: مانند فاجعه‌سازی ذهنی.
🔹 پیامدهای اختلال پانیک
در صورت عدم درمان، اختلال پانیک ممکن است منجر به:
- آگورافوبیا (Agoraphobia): ترس از حضور در مکان‌هایی که فرار سخت است یا کمک در دسترس نیست.
- افت کیفیت زندگی: پرهیز از موقعیت‌هایی مانند سفر، خرید، کار یا اجتماع.
- افسردگی، سوءمصرف مواد و اختلالات خواب.
گاهی فرد برای جلوگیری از بروز حمله از ترک خانه اجتناب می‌کند و دچار انزوای اجتماعی شدید می‌شود.
🔹 توصیه‌هایی برای اطرافیان
- هنگام حمله، فرد را تنها نگذارید.
- از جملات نادیده‌گیرانه مثل «الکیه» یا «چیزی نیست» استفاده نکنید.
- با آرامش همراهش باشید و او را به تنفس آهسته دعوت کنید.
- از او بخواهید کمک حرفه‌ای بگیرد.
- به او اطمینان دهید که این اختلال قابل درمان است.
🔹 جمع‌بندی
اختلال پانیک یکی از ناتوان‌کننده‌ترین ولی در عین حال درمان‌پذیرترین اختلالات روانپزشکی است. با تشخیص به‌موقع، درمان مناسب و حمایت اطرافیان، فرد می‌تواند کنترل زندگی خود را باز یابد و ترس‌هایش را مدیریت کند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار حملات ناگهانی ترس و اضطراب هستید، مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک را به تأخیر نیندازید