اختلال بیش‌فعالی/کمبود توجه (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder – ADHD)
اختلال بیش‌فعالی/کمبود توجه (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder – ADHD)
🔹 تعریف ساده و عمومی
اختلال بیش‌فعالی/کمبود توجه یک اختلال رشدی-عصبی است که معمولاً در دوران کودکی آغاز می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. ویژگی اصلی آن مشکل در حفظ تمرکز، کنترل تکانه‌ها و سطح بالای فعالیت بدنی یا ذهنی است.
کودکان مبتلا ممکن است در مدرسه دچار مشکلات یادگیری، در روابط اجتماعی چالش داشته باشند و به نظر «بی‌قرار» یا «حواس‌پرت» برسند. در بزرگسالان، این علائم می‌تواند به شکل مشکلات سازمان‌دهی، فراموش‌کاری و بی‌قراری ذهنی ادامه یابد.
🔹 ملاک‌های تشخیصی طبق DSM-5
برای تشخیص ADHD باید:
- وجود الگوی پایدار بی‌توجهی و/یا بیش‌فعالی-تکانشگری که در عملکرد یا رشد فرد اختلال ایجاد کند.
- علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی/تکانشگری باید حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته باشند و با سطح رشد فرد ناسازگار باشند.
- علائم قبل از سن ۱۲ سالگی شروع شده باشند.
- وجود علائم در دو یا چند محیط (مثلاً خانه، مدرسه یا محل کار).
- علائم باعث اختلال قابل‌توجه در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی شوند.
- علائم ناشی از اختلال روانی دیگر نباشد.
🔹 انواع ADHD
- نوع بی‌توجه غالب: مشکل اصلی در حفظ تمرکز و سازمان‌دهی است.
- نوع بیش‌فعالی/تکانشگری غالب: مشکل اصلی در بی‌قراری و رفتارهای تکانشی است.
- نوع ترکیبی: ترکیبی از علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی/تکانشگری.
🔹 علائم شایع
بی‌توجهی:
- بی‌دقتی در جزئیات
- مشکل در پیگیری دستورالعمل‌ها
- فراموش‌کاری در کارهای روزمره
- اجتناب از کارهایی که نیاز به تمرکز طولانی دارند
بیش‌فعالی/تکانشگری:
- بی‌قراری مداوم
- بلند شدن از جا در موقعیت‌های نامناسب
- پرحرفی زیاد
- قطع کردن صحبت دیگران یا دخالت در فعالیت دیگران
- مشکل در انتظار کشیدن نوبت
🔹 علل و عوامل خطر
- ژنتیک: ADHD معمولاً در خانواده‌ها دیده می‌شود.
- عوامل عصبی: تفاوت در ساختار و عملکرد بخش‌هایی از مغز که کنترل توجه و تکانه را بر عهده دارند.
- عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم (مثل سرب)، زایمان زودرس، یا مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری.
🔹 تأثیر بر زندگی روزمره
ADHD می‌تواند باعث افت تحصیلی، مشکلات شغلی، تعارض‌های خانوادگی و روابط دوستانه ضعیف شود. اگر درمان نشود، احتمال بروز مشکلات ثانویه مانند اضطراب، افسردگی و مصرف مواد افزایش می‌یابد.
🔹 توصیه‌هایی برای اطرافیان
- استفاده از دستورالعمل‌های کوتاه و واضح.
- تقسیم کارهای بزرگ به بخش‌های کوچک‌تر.
- تشویق مداوم به جای تمرکز بر اشتباهات.
- ایجاد برنامه منظم روزانه.
🔹 جمع‌بندی
ADHD یک اختلال قابل‌مدیریت است که با مداخلات ترکیبی دارویی و رفتاری می‌توان کیفیت زندگی فرد را بهبود داد. تشخیص و مداخله زودهنگام بهترین نتایج را به همراه دارد.